ئەبوبەکر عەلی
بانگەوازەکەی ئۆجالان بۆ چەک دانان و خۆ هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە کاردانەوەی نێوخۆیی کوردیی و هەرێمایەتی و جیهانی بەدووای خۆیدا هێنا.
لە باشووری کوردستانیش جگە لە هەڵوێستە سیاسییە فەرمیی و حیزبییەکان، کە بە گشتی پشتیوانی کردن بوون لە ناوەندە فیکریەکەدا، بۆچوونی جیاواز دەبینران، هەموو بانگەوازەکەی لەگەڵ رووخانی کۆماری مهابادو نسکۆی شۆرشی ئەیلولدا بەراورد کردبوو! بەشێ لەوانەی گوومانیان لە بانگەوازەکەش بوو، داوای درێژەدان بەشەریان دەکرد، پاساوی بۆچوونەکەشیان بەوە دەدایەوە کە ئەوەی دەگوزەرێت فێڵی دەوڵەتی توورکە بۆ رێگری کردن لە گەورەبوونی دەستکەوتەکانی کورد لە میانەی ئەو گۆرانکارییە جیۆسیاسی یە گەورانەی ناوچەکە چاوەروانییەتی؟
رووماڵی بەشێ لە شاشە پلە یەکەکانیش لەژێر ئەو ناونیشانەبوو، کەداخۆ ئەم هەنگاوە دەبێتە هۆی چارەسەر کردنی کێشەی کوورد لە تورکیا؟
بەگشتیش زمانی قسەکردنی باشوور ئەگەر نەڵێم لە کاتی قسەکردن لە سەر بابەتەکە سیخناخە بە ناسیۆنالیزم، ئەوا بە قورسی بارگاوی یە بە زمانەکەی. چوونکە لە زەین و پاشخانی خەڵکەکەدا پەکەکە باڵێکی ناسیۆنالیزمی کوردییەو بەهەمان لۆژیکی پارتەکانی باشوورو رۆژهەڵات پێوەرو چارەسەرە ناسیۆنالیستیەکان، لە هەوڵی چارەسەرکردنی کێشەی کوردایە، لە کاتێکدا پەکەکە دەمێکە خۆی بەم جۆرە پێناسە ناکات، بەتایبەتیش دوای دامەزراند نی کەجەکە لە (٢٠٠٣)دا و ئەو ئاڵوگۆرە فیکرییەی بەسەر بیرکردنەوەی ئۆجالاندا هاتووە کە پێوەرو گووتەزا ناسیۆنالیستیە تەقلیدییەکانی تێپەراندووە.
هەربۆیە پەکەکە بایەخ بە کێشەی کورد دەدات، بەڵام لە خانەی پارتە نەتەوەییە کوردییە نەریتیەکاندا ڕیزبەند ناکرێت. تێگەیشتنیشی بۆ چارەسەرکرن هەروەك دوواتر ئاماژەی پێ دەکەین لە زۆر ڕووەوە لەوان جیاوازە.
لە کێشەی کووردییەوە بۆ کێشەی کوورد
لە روانگەی ئەوەی لە سەرەوە ئاماژەمان پێکرد، بانگەوازەکە لە دوورو نزیکەوە ئاماژە بەشتێك ناکات بەناوی کێشەی کوردییەوە، بەڵکو قسە لەسەر کێشەی کوردبوون لە سایەی کۆماری تورکیاو کەمالیزمدا دەکات. بانگەوازەکە و پێشتریش نووسینەکانی ئۆجالان لە زینداندا کێشەکە لە داننەنان بە کێشەی کوردو ناسیۆنالیزمی کوردی و ناوی کوردستان دیاریکردنی سنوورو جووگرافیاو پیادەکردنی مافی چارەنووسدا نابینێتەوە، با لە فۆرمی فیدراڵیشدا بێت، چوونکە هەموو ئەو شتانە وەك چەمك و پێوەرو داواکاری و دەستەبەری و چارەسەر دەمانبەنەوە بۆ ناو چوارچێوەو خەیاڵدان و قاڵبە زهنییەکانی ناسیۆنالیزم، بەلای ئۆجالانیشەوە ناسیۆنالیزم نەك هەر چارەسەر نییە بەڵکوو لە خوودی خۆیدا کێشە خووڵقێنە؟ چارەسەری جێگرەوەی ئۆجالان بۆ چارەسەرە ناسیۆنالیستیەکان نەتەوەو کۆمەڵگەی دیموکراتە، کە دیدێکی چەپانەی پاش چەپی تەقلیدییە، چارەسەرییش لەم چوارچێوەدا زۆر بە کورتی یەکسانە بە، دەستوورێکی دیموکراتی، هاوبەشی لە دەسەڵات و هاووڵاتێتی یەکسان و کۆتایی هێنان بەسەرکوت و جیاکاری. لەو ڕوانگەشەوە کاتی خۆی پەکەکە ناچاربووە چەك هەڵبگرێت، چوونکە نکووڵی لە کورد دەکرا، زمانی کوردی رەتدەکرایەوە و ئازادی کاری سیاسی و ڕا دەربرینیش نەبوو.
دیوی دووەمی ئەم قسەش ئەوەیە لە کاتێکدا لە ئێستادا نکووڵی لە کورد ناکرێت (راگەیاندنی ئەم راستیەش لەسەر زاری باخچەلییەوە بۆ ئەوە بوو، کە ئەمە وەك جاران تەنها بۆچوونی تەوژمی لیبراڵ مەشرەب ئیسلامی بەرجەستە لە ئەکەپەدا نییە، بەڵکو بۆتە قەناعەتی دەوڵەت و کەمالیزم لە هەڵقە هەرە توندرەوەکەیدا کە مەهەپە نوێنەرایەتی دەکات) زمانی کوردیش گەرچی بەفەرمی نەبووە، قەدەغەی لەسەر هەڵگیراوەو بۆتە زمانی وەشاندن، کورد خاوەنی حیزب و رێکخستنی سیاسی خۆیەتی( دیارە لەگەڵ هاوبیرە تورکەکانی)و دەتووانێ سیاسەت بکات و وەکو جاران حیزبەکان لە بەردەم هەرەشەی هەڵوەشاندنەوەدا نین، سووپاش ڕۆڵی جارانی لە ژیانی سیاسیدا نەماوەو ملکەچی دەسەڵاتی مەدەنی کراوە.
ئەوەی ماوەو دەبێت لەم چوار چێوەدا ئەنجام بدرێت تەواو کردنی ناتەواوییەکانی ئەم واقیعە نوێیەی تورکیایە کە ئاماژەیە بۆ دووبارە بینا کردنەوەی کۆمار لەرێی هەمووار کردنەوەی چەند ماددەیەکی دەستوورو داننان بە توورکیای فرە کەلتوورو گۆرینی بناغەی هاووڵاتێتی لە توورکەوە بۆ توورکیا، یاخوود هەر لە بنەرەتەوە گۆرینی ناوی وڵاتەکە، بۆئەوەی کورد بەناوی خۆیەوە لەخۆ بگرێت، بە رەزامەندی خۆی ببێت بە هاوبەشی دەسەڵات و دەوڵەت بەهی خۆی بزانێت، بەوەش مێژووی پێکەوە ژیان و هاوبەشی هەزار ساڵەی تورك و کورد لە جەنگ و بەرگری و دەسەڵات و پێکەوە ژیان و هاوپەیمانێتی دەستپێبکاتەوە، کە کۆمارو نکوولی کردن لە کووردو ناسنامەکەی پچرانێکی یەک سەدەیی ڕەبەقی تێدا تێدا درووستکرد.
بەم جۆرە چەپی کوردی بەرجەستە لە پەکەکەو تەوژمی لیبراڵ مەشرەب ئیسلامی و ناسیۆنالیزمی تورکی دەگەن بە سازشێکی مێژوویی، کەئەویش پارێزگاریکردنە لە پرۆژەی دەوڵەتی نوێی تورکیا بەهەندێ ڕیفۆرمکردن تیایداو کاڵکرنەوەی ناسنامە ناسیۆنالیستە تورکییە توندرەوەکەو جێکردنەوەو داننان بە کورد وەك ئەتنیکێکی جیاواز نەك نەتەوەیەکی خاوەن ناسیۆنالیزم، کەلە جەوهەردا خوواستێکی پاشخان ئیسلامییەکانیشە، چوونکە ئەگەر بەشێوەیەکی تەکتیکیش سوود لە گووتارێکی لەو جۆرە بەرن لەجەوهەردا بە دژی بەرژەوەندییەکانی خۆیانی دەزانن.
لێرەشەوە پەکەکە دەتوانێت بڵێت ئێمە سەرکەوتوو بووین نەمانهێشت کورد بتووێتەوەو سیاسەتی کۆمارو کەمالیزممان شکست پێهێنا، پاشماوەی کەمالییەکانیش دەتوانن خۆیان بەسەرکەوتوو بزانن کە تورکیایان لە پارچەپارچەبوون پاراست، پارێزگاریان لە پرۆژەی دەوڵەت کردو دانیان بە کێشەو ناسیۆنالیزمی کوردیدا نەنا، ئەکەپەش جەوهەری سەرکەوتنەکە بۆخۆی بگێڕێتەوە، کە جگە لەوەی لە سایەی دەسەڵاتی ئەودا روودەدات، ریفۆرمەکانی ئەو نەبوونایە، هەرگیز زەمینەی هەنگاوێکی لەم جۆرە نەدەهاتە کایەوە، ئەوە ئەوان بوون لە پێگەی دەوڵەتەوە دیدی سێهەمیان تەرحکردو بوونە نێوبژیوانی کەمالییەکان و چەپە کوردەکان، هەڵبەت دووای ئەوەی کوردەکان شکستیان خوارد لەوەی لە (٢٠١٥) دا ببن بە هاوپەیمان دژ بە کەمالییەکان.
لێرەوە دەتوانین هۆکارەکانی پشت بانگەوازەکەو هەوڵە نوێکانی ئاشتی بەم جۆرەی خوارەوە دیاری بکەین:
* ئاڵوگۆڕی فیکریی ئۆجالان.
* ئاڵوگۆرەکانی خۆرهەڵاتی ناوەراست لە دوای ٧ ی ئۆکتۆبەرەوە.
* بەبنبەست گەیشتنی پرۆژەی چەکداریی پەکەکە.
* ئاڵوگۆرەکانی ناوخۆی تورکیا لە قۆناغی رابردووداو دەرهاویشتەکانی و کاریگەرییان لەسەر دووارۆژی بەرەبەندی و هێزەکان.
هەنگاوەکانیش لە مانگی (۲)ی پارەوە بە نهێنی دەستیان پێکراوەو بناغەی بۆ شێلراوە.
دەستپێکردن لە چەکدانانی پەکەکەشەوە، بۆ دووبارە نەکردنەوەی هەڵەی پێواژۆی ئاشتی ساڵانی رابردوو دەرهێنانی کارتە لە دەست هەموو ئەو هێزو دەوڵەتانەی ناوچەکە دەخوازن لە ڕێی فشار کردنەوە چەکی پەکەکە بکەن بە ئامرازی دووبارە شکست پێهێنانەوەی هەوڵەکان، هەروەها دڵنیابوونی ئۆجالان و هاوکارانی کەچەکە کەلە ئەرکە مێژووییەکانی دابراوەو بۆتە بەربەست لە بەردەم دەستپێکردنی قۆناغێکی مێژوویی نوێ و خۆ نوێکردنەوەدا، بەو واتایەی دانانی پێش ئەوەی مەرجێکی دەوڵەت بێت پێویستیەکی خوودی پەکەکەو بزاڤە چەپە کوردییەکەیە.
بانگەوازەکە لە شوێنی خۆیدایەو پشتیوانی لێدەکەین هەندێ دەنگ لێرەو لەوێ دژ بە بانگەوازەکەی ئۆجالان بوون. هەنگاوەکە بە هەڵە دەزانن، هەشبوو بەراوردی کردبوو بەرووخانی کۆماری مهابادو نسکۆی شۆڕشی ئەیلول، هەروەك ئاماژەمان پێکرد کە زیاد لە روویەکەوە ئەو جۆرە بەراوردکردنە هەڵەن.
پشتیوانیشمان لە بانگەوازەکە لە سۆنگەی ئەم خاڵانەی خوارەوەیە:
*بوونی دەرفەتی کارو خەباتی سیاسی لە تورکیا.
*چڕکردنەوەی تواناکان لە خەباتە سیاسیە یاساییەکەدا، کردنەوەی ئاسۆ لە بەردەمیداو رۆیشتن لەگەڵ لۆژیکەکەیدا تا ئەوسەر، کۆتایی هێنان بە بیانووی دەوڵەت کە چەکی پەکەکەی کردۆتە کۆتووبەند بەسەر خەبات و کارە سیاسییەکەداو خستوویەتیە بازنەیەکی نیمچە داخراوەوەو سەرەنجام رزگار بوون لە دۆخی نیمچە شۆرشی چەکداری و نیمچە کاری سیاسی بە حوکمی ئەوەی نە چەکەکە ئەوەندە بەهێزە مەرج بسەپێنێت و نەدەشهێڵێت کارە سیاسییەکە سەربەخۆیی خۆی وەربگرێت و ئازاد بێت و لەژێر هەژموون و کارو کاردانەوەکەی ئەو بێتە دەرەوە.
ئەو ئامانجانەی بەرێز ئۆجالان و پەکەکە لە دوای قۆناغی کەجەکەو تێزی نەتەوەیی دیموکراتەوە بەدواوەین، پێویستی بەخوێن و فرمێسکی زیاتر نییەو دەتوانرێت بەرێگەی خەباتی سیاسی هەوڵی دەستەبەری و فراوانکردنیان بدرێت.
*مانەوەی پەکەکە لە لیستی تیرۆری نێودەوڵەتیدا، ترسی ئەوەی گۆرانە جیۆسیاسییە چاوەروانکراوەکان مەترسی بخەنە سەر مانەوەی لە ئایندەدا، وەك هێزێك و چارەنووسی نەبەسترێتەوە بە هەندێ بەرەبەندی ناوچەکەوە، ئەوەی بەسەر پڵنگەکانی تامیلدا هات بەسەر ئەمانیشدا نەیەت.
*هەنگاوەکە دەتووانێت سەبارەت بە پارچەکانی تر یارمەتیدەر بێت، گرنگ دەبێت دەوڵەتێکی گەورەی وەك تورکیا ئەو هەستەی لا دروست بێت چەکی کوردی بەرامبەری بەکار ناهێنرێت، بەمەش هەستیاری بەرامبەر پارچەکانی تر بە تایبەتیش باشوورو رۆژهەڵات کەمتر بێتەوە.
