زانایانی جیۆلۆجی پێشتر ڕایانگەیاندبوو کرۆکی زەوی بەهۆی ئاستی هێواشبوونەوەکەی شیانی هەیە ئاراستەی خولگەکەی پێچەوانە بووبێتەوە، ئێستا دەڵێن بۆیان دەرکەوتووە شێوەکەشی لە گۆڕاندایە.
ناوکی زەوی نزیکەی 6 هەزار و 400 کیلۆمەتر لە ڕووی زەوییەوە دوورە، پێکهاتە سەرەکییەکانی بریتین لە ئاسن و نیکڵ، وە پلەی گەرمییەکەی دەگاتە نزیکەی 5 هەزار و 400 پلەی سیلیزی.
بە هۆی گەرمی و دوورییەکەیەوە هەتا ئێستا بە شاراوەیی ماوەتەوە و زانیارییەکان لەبارەیەوە سنوردارن.
زانایان دەڵێن بە هۆی زۆری پەستان و هێزی موگناتیسییەوە ناوکی زەوی بووەتە تەنێکی ڕەق کە بە چینێکی شل دەورەدراوە و سەربەخۆ دەخولێتەوە. ئەگەر ئەم جوڵە سەربەخۆیە نەبوایە، هەسارەکەمان زۆربەی هێزی موگناتیسی لەدەست دەدا و دەبوو بە گۆڕستانێکی ژیان.
بۆ زیاتر شارەزابوون لە کرۆکی زەوی، کۆمەڵێک زانای ئەمەریکا و چین هەستاون بە لێکدانەوەی ئەو شەپۆلە تەزووانەی کە بەهۆی بومەلەرزەوە لە نێوان ساڵانی 1991 بۆ 2023 ڕوویانداوە و بە ناوکی زەویدا تێپەڕبوون.
دەڵێن بۆیان دەرکەوتووە لە دەروبەری ساڵی 2010 خولانەوەی ناوکی زەوی بە ئەندازەیەک هێواش بووەتەوە کە شیانی هەیە ئاراستەی خولانەوەکەی پێچەوانە بووبێتەوە.
هەروەها لە لێکۆڵینەوەکەدا دەڵێن بەڵگەی ئەوەیان دەستکەوتووە کە شێوەی گۆیی ناوکی زەویش لە گۆڕاندایە و ڕووکەشە گۆییەکەی ناڕێک دەبێت.
دەشڵێن ڕەنگە هۆکاری گۆڕانکاری لە شێوەکەی بەهۆی چینە شلەکە و نایەکسانی لە هێزی کێشکردنەوە بێت.
جۆن ڤیداڵ، ئەندامی سەرەکی توێژینەوەکە لە زانکۆی کالیفۆڕنیای باشور، بە کەناڵی سی ئێن ئێنی ڕاگەیاند، “وێناکردنی ئەو شتەی لە ناوکی زەوییەوە ڕوودەدات نزیکە لە بابەتی زانستی ئەفسانە. ئەوێ زۆر جیاوازە لەو شوێنەی کە ژیانی ڕۆژانەمانی تێدا دەکەین و پێوەری کات تێیدا جیاوازە و پێکهاتەکەی جیاوازە و هێزێکی باوەڕپێنەکراوی تێدایە. بەڵام سەرەڕای ئەمە، تەنها بە وردبوونەوە لە هەندێک نوێترین توێژینەوەکان دەتوانین بۆ ئەوێ داببەزین و زیاتر لەبارەی بزانین.”
زانایان دەڵێن شیانی هەیە ئەم گۆڕانکارییانە بەشێک بن لە سوڕی سروشتی کرۆکی زەوی و هەموو 70 ساڵ جارێک دووبارە ببنەوە.
توێژەران هیوادارن ئەم تێگەیشتنە هاوکاربێت بۆ ئەوەی لە داهاتوودا زانیاری زیاتر لەسەر کرۆکی زەوی کۆبکرێتەوە، کە پێشبینی دەکرێت لە چەندین ملیار ساڵی داهاتوودا بەهۆی بەرزی ڕێژەی پەستان توشی “بەستوویی” ببێت.
بەڵام زانایان دەڵێن ئەمە جێگەی نیگەرانی نییە، چونکە مرۆڤ ماوەیەکی زۆری لەبەر دەستە بۆ گەڕان بەدوای چارەسەر و دۆزینەوەی ژینگەی تر بۆ ژیان.
بە گوێرەی توێژینەوەیەک ساڵی 2013 لەلایەن زانکۆی ئەنگلیای خۆرهەڵات ئەنجامدراوە، پێشبینی دەکرێت هەتا ملیارێک و 750 ملیۆن ساڵ بۆ 3 ملیار و 250 ملیۆن ساڵی تر ژیان لەسەر زەوی گونجاوبێت، ئەگەر شەڕی ئەتۆمی یان کارەساتی وەک بەربوونوەی بەردی ئاسمانی ڕوونەدات.
VOA
